انتخاب روغن موتور مناسب برای شاهین، بهویژه با توجه به ماهیت توربوشارژر، یکی از مهمترین اقدامات نگهداری است. روغن موتور وظیفه روانکاری، خنککاری، پاککنندگی و محافظت از قطعات داخلی موتور در برابر سایش و خوردگی را بر عهده دارد.
الف) درجه ویسکوزیته (SAE) و ویسکوزیته مناسب: منابع مختلفی درجه ویسکوزیتههای 10W-40 و 5W-40 را برای موتور M15TC شاهین توصیه میکنند. هر دو ویسکوزیته در دمای کاری موتور (نشان داده شده با عدد ۴۰) عملکرد مشابهی دارند و برای تحمل حرارت و فشار بالای موتور توربو مناسب هستند. اما تفاوت اصلی در عدد اول، یعنی ویسکوزیته در دمای پایین یا اصطلاحاً ویسکوزیته استارت سرد، نهفته است. روغن 5W-40 در دماهای پایین سیالیت بیشتری نسبت به 10W-40 دارد.
این ویژگی به دلیل ماهیت موتورهای توربوشارژ از اهمیت ویژهای برخوردار است. در لحظه استارت سرد، روغن باید به سرعت به تمامی نقاط موتور و بهخصوص یاتاقانهای حساس توربوشارژر برسد. استفاده از روغن با ویسکوزیته پایینتر در دمای سرد (5W) این فرآیند را تسهیل کرده و از سایش قطعات حساس در ثانیههای اولیه روشن شدن موتور جلوگیری میکند. با توجه به شرایط آب و هوایی غالب در ایران و اهمیت حفاظت از توربوشارژر، ویسکوزیته 5W-40 از نظر فنی گزینه بهینهتر و هوشمندانهتری برای موتور M15TC شاهین است.
ب) سطح کیفیت (API) و اهمیت آن: استانداردهای API نشاندهنده کیفیت، نوع افزودنیها و کارایی روغن در طول زمان هستند. برای موتور توربو شاهین، سطوح کیفی SL، SM، SN و SP توصیه شده است. استاندارد
API SP جدیدترین و بالاترین سطح کیفی است که بهطور خاص برای موتورهای مدرن پرخوران (توربو) طراحی شده است. یکی از مهمترین مزایای این استاندارد، محافظت در برابر پدیده LSPI (احتراق زودرس در سرعت پایین) است که در موتورهای توربو بسیار شایع است و میتواند آسیبهای جدی به پیستون و شاتون وارد کند. همچنین، روغنهای با استاندارد API SP مقاومت بیشتری در برابر اکسیداسیون، تشکیل رسوب و لجن دارند و کارایی بهتری در حفظ پاکیزگی موتور ارائه میدهند. بنابراین، برای تضمین حداکثر طول عمر و عملکرد، توصیه اکید بر استفاده از روغن موتور با استاندارد API SP یا حداقل SN است.
ج) ظرفیت و حجم روغن موتور: حجم دقیق روغن مورد نیاز موتور M15TC با تعویض فیلتر، ۳.۸ لیتر است. با این حال، بسیاری از روغنهای موتور در بستهبندیهای ۴ لیتری عرضه میشوند. یک اشتباه رایج در سرویسهای دورهای، ریختن تمام محتویات بسته ۴ لیتری در موتور است که میتواند منجر به پر شدن بیش از حد (Overfilling) شود. این امر میتواند به تولید کف در روغن، افزایش فشار در موتور و آسیب به کاسهنمدهای آببندی منجر شود. برای جلوگیری از این مشکل، توصیه میشود ابتدا حدود ۳.۵ لیتر روغن ریخته شود و سپس با استفاده از گیج روغن، سطح آن به دقت بررسی و تنظیم گردد تا بین دو نشانگر MIN و MAX قرار گیرد.
د) فواصل زمانی و پیمایشی تعویض: دفترچه راهنمای رسمی ممکن است فواصل طولانیتری را برای تعویض روغن توصیه کند، اما شرایط واقعی رانندگی در ایران، مانند کیفیت سوخت و ترافیک سنگین، اغلب در دسته "شرایط سخت" قرار میگیرد. این شرایط باعث میشود روغن موتور زودتر خواص خود را از دست بدهد و کارایی خود را از دست بدهد. منابع متعدد، فواصل تعویض ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر یا هر ۶ ماه (هر کدام که زودتر فرا رسید) را توصیه میکنند. این اقدام پیشگیرانه، مهمترین عامل در حفظ سلامت موتور توربوشارژ و جلوگیری از استهلاک زودرس است.
- ۲.۱. گیربکس دستی: واسکازین مناسب و الزامات فنی
- ۲.۲. گیربکسهای اتوماتیک: دو نوع متفاوت، دو سیال تخصصی
- بخش سوم: سیالات سیستم ترمز و فرمان
- ۳.۱. روغن ترمز: تأمینکننده ایمنی در شرایط بحرانی
- ۳.۲. سیستم فرمان برقی: نیازی به روغن هیدرولیک ندارد!
- بخش چهارم: مایع خنککننده (ضدیخ) و گریسها
- ۴.۱. مایع خنککننده (ضدیخ): محافظت از موتور در برابر دماهای شدید
- ۴.۲. گریسها: روانسازی قطعات متحرک و نقاط حساس
- بخش پنجم: جدولهای جامع مشخصات سیالات
- ۵.۱. جدول مشخصات سیالات خودروی شاهین (گیربکس دستی)
- ۵.۲. جدول مشخصات سیالات خودروی شاهین (گیربکس اتوماتیک)
- نتیجهگیری و راهنمای خرید مطمئن
سیستم انتقال قدرت شاهین در مدلهای مختلف، نیاز به سیالات متفاوتی دارد که انتخاب صحیح آنها برای عملکرد صحیح و طول عمر گیربکس حیاتی است.
۲.۱. گیربکس دستی: واسکازین مناسب و الزامات فنی
گیربکس دستی شاهین از نوع ۵ سرعته 5F18 با طراحی Aisin ژاپن است. برای این گیربکس، ویسکوزیتههای 75W-80 و 75W-90 و سطوح کیفی API GL-4 و GL-5 در منابع مختلف ذکر شده است. انتخاب بین GL-4 و GL-5 یکی از نکات فنی حساس برای دارندگان خودروهای با گیربکس دستی است.
روغنهای GL-5 حاوی افزودنیهای پرفشار سولفور-فسفر بیشتری هستند که برای دندههای هیپوئید دیفرانسیل عالی عمل میکنند، اما این افزودنیها میتوانند برای سینکرونایزرهای برنجی که در بسیاری از گیربکسهای دستی از جمله شاهین استفاده میشوند، خورنده باشند. استفاده از روغن
GL-5 بهجای GL-4 میتواند به مرور زمان باعث سایش این قطعات شده و منجر به سختی در تعویض دنده یا حتی خرابی کامل گیربکس شود. به همین دلیل، با استناد به اصول فنی و توصیه دفترچه راهنما، استفاده از واسکازین با استاندارد API GL-4 و ویسکوزیته SAE 75W-80 یا 75W-90 برای گیربکس دستی شاهین الزامی است.
ظرفیت واسکازین برای گیربکس دستی شاهین ۲.۵ لیتر (در برخی منابع ۲ لیتر و ۲.۳ لیتر هم ذکر شده است) و زمان تعویض آن هر ۳۰,۰۰۰ کیلومتر یا هر ۳ سال است.
۲.۲. گیربکسهای اتوماتیک: دو نوع متفاوت، دو سیال تخصصی
سایپا شاهین در مدلهای اتوماتیک خود از دو نوع گیربکس متفاوت استفاده کرده است. مدلهای اولیه از گیربکس CVT (انتقال قدرت متغیر پیوسته) بهره میبرند که قابلیت شبیهسازی ۷ دنده را دارد. این گیربکسها به یک سیال کاملاً تخصصی نیاز دارند که با نام CVT Fluid شناخته میشود و برخلاف واسکازینهای دستی، دارای درجهبندی SAE نیست. این سیال وظیفه روانکاری تسمه و پولیهای گیربکس را بر عهده دارد و استفاده از هر نوع روغن دیگری میتواند منجر به آسیب جدی به گیربکس شود.
در مدلهای جدیدتر شاهین پلاس، از گیربکس ۶ سرعته اتوماتیک DAE نسل هفتم استفاده شده است. این گیربکسها نیز به سیال خاص خود با نام
DAE_ATF1 یا معادلهای آن مانند Toyota WS نیاز دارند. یک نکته فنی مهم در مورد این گیربکس، حجم روغن مورد نیاز آن است. ظرفیت کل سیستم گیربکس DAE حدود ۷ لیتر است، اما در روش تعویض جزئی (تخلیه از پیچ کارتر)، تنها حدود ۳ لیتر روغن تخلیه و نیاز به جایگزینی دارد. برای تعویض کامل روغن با دستگاه ساکشن، حدود ۶ لیتر روغن مورد نیاز است. این تفاوت در حجم، برای جلوگیری از خرید مقدار اشتباه روغن توسط مصرفکننده بسیار حیاتی است. زمان تعویض روغن این نوع گیربکس بین ۴۰,۰۰۰ تا ۶۰,۰۰۰ کیلومتر توصیه شده است.
بخش سوم: سیالات سیستم ترمز و فرمان
۳.۱. روغن ترمز: تأمینکننده ایمنی در شرایط بحرانی
سیستم ترمز شاهین به فناوریهای پیشرفتهای مانند ABS (سیستم ترمز ضد قفل) و EBD (توزیع الکترونیکی نیروی ترمز) مجهز است. این سیستمها در ترمزگیریهای شدید و مکرر حرارت زیادی تولید میکنند. منابع تحقیقاتی به دو استاندارد DOT3 و DOT4 برای روغن ترمز شاهین اشاره کردهاند.
تفاوت اصلی بین این دو استاندارد در نقطه جوش آنها است. روغن ترمز DOT4 دارای نقطه جوش خشک و مرطوب بالاتری نسبت به DOT3 است. این ویژگی به این معنی است که
DOT4 مقاومت بیشتری در برابر تشکیل حباب بخار در شرایط دمایی بالا دارد. وجود حباب در سیستم ترمز میتواند منجر به افت ناگهانی عملکرد ترمز شود که بسیار خطرناک است. از آنجایی که شاهین دارای سیستم ترمز ABS است و در شرایط رانندگی پرترافیک یا سربالاییهای طولانی، حرارت زیادی در سیستم ترمز ایجاد میشود، استفاده از روغن ترمز با استاندارد DOT4 به دلیل نقطه جوش بالاتر و عملکرد پایدارتر، از نظر ایمنی و فنی گزینه بهتری محسوب میشود. زمان تعویض روغن ترمز شاهین هر ۵۰,۰۰۰ کیلومتر یا هر ۲ سال توصیه شده است.
۳.۲. سیستم فرمان برقی: نیازی به روغن هیدرولیک ندارد!
یکی از ویژگیهای مدرن خودروی شاهین، استفاده از سیستم فرمان برقی (EPS - Electric Power Steering) است. این سیستم برخلاف فرمانهای هیدرولیکی قدیمی که از پمپ، شلنگ و مخزن روغن برای کمک به چرخاندن فرمان استفاده میکنند، کاملاً الکترونیکی است. سیستم فرمان برقی با استفاده از یک موتور الکتریکی، نیروی کمکی را به ستون فرمان وارد میکند و نرمی فرمان را بدون نیاز به هیچگونه سیال هیدرولیکی فراهم میسازد. بنابراین، دارندگان شاهین نباید به دنبال روغن هیدرولیک فرمان برای این خودرو باشند و این بخش از نگهداری در مورد این خودرو منتفی است.
بخش چهارم: مایع خنککننده (ضدیخ) و گریسها
۴.۱. مایع خنککننده (ضدیخ): محافظت از موتور در برابر دماهای شدید
سیستم خنککاری موتور شاهین، وظیفه حفظ دمای بهینه پیشرانه را بر عهده دارد. حجم مایع خنککننده مورد نیاز برای این سیستم حدود ۸ لیتر است. مایع خنککننده باید ترکیبی از ضدیخ و آب مقطر باشد. نسبت ترکیب استاندارد، ۵۰-۵۰ (۵۰ درصد ضدیخ و ۵۰ درصد آب مقطر) است تا هم از یخزدگی در فصل سرد و هم از جوش آوردن در فصل گرم جلوگیری کند.
نوع ضدیخ توصیه شده برای شاهین، ضدیخ با تکنولوژی OAT (Organic Acid Technology) و معمولاً به رنگ سبز یا قرمز است. این نوع ضدیخ به دلیل طول عمر بیشتر و محافظت بهتر از قطعات آلومینیومی موتور، گزینه مناسبی است. توجه به این نکته ضروری است که نباید از ترکیب انواع مختلف ضدیخ با یکدیگر خودداری کرد، زیرا این کار ممکن است منجر به کاهش کارایی یا تشکیل رسوب شود. زمان تعویض مایع خنککننده بهطور میانگین هر ۲ سال یکبار توصیه میشود.
۴.۲. گریسها: روانسازی قطعات متحرک و نقاط حساس
گریسها در خودرو برای روانسازی قطعاتی که تحت فشار و سایش بالا قرار دارند، مانند بلبرینگها، مفاصل سیستم تعلیق و جلوبندی، استفاده میشوند. این روانکار نیمهجامد، برخلاف روغن، در محل خود باقی میماند و از نفوذ آلایندهها و آب جلوگیری میکند. برای شاهین، استفاده از گریس نسوز با استاندارد
NLGI-No.2 در نقاطی مانند بلبرینگ چرخها و قطعات جلوبندی توصیه شده است.
برخلاف سیالات دیگر، گریسکاری یک سرویس دورهای با فواصل پیمایشی ثابت نیست. قطعاتی مانند بلبرینگها و بوشها نیاز به بررسی دورهای توسط متخصص دارند و در صورت مشاهده علائم سایش یا نیاز به روانکاری مجدد، باید گریسکاری شوند. این کار معمولاً در جریان سرویسهای جلوبندی و ترمز انجام میشود و به افزایش طول عمر قطعات و جلوگیری از صداهای غیرعادی کمک میکند.
بخش پنجم: جدولهای جامع مشخصات سیالات
۵.۱. جدول مشخصات سیالات خودروی شاهین (گیربکس دستی)
۵.۲. جدول مشخصات سیالات خودروی شاهین (گیربکس اتوماتیک)
نتیجهگیری و راهنمای خرید مطمئن
نگهداری صحیح سیالات در خودروی سایپا شاهین، به دلیل ماهیت فنی پیشرفته آن، امری فراتر از یک سرویس ساده است. انتخاب روغن موتور با ویسکوزیته 5W-40 و استاندارد API SP یا SN برای حفاظت بهینه از موتور توربوشارژ، و استفاده از واسکازین API GL-4 برای جلوگیری از آسیب به گیربکس دستی، از مهمترین توصیههای فنی این گزارش است. همچنین، توجه به تفاوتهای حیاتی میان گیربکسهای اتوماتیک CVT و DAE در مدلهای مختلف شاهین و استفاده از سیال تخصصی برای هر یک، ضامن عملکرد صحیح سیستم انتقال قدرت است. در نهایت، استفاده از روغن ترمز DOT4 برای افزایش ایمنی و توجه به سرویسهای دورهای مایع خنککننده و گریسکاری، تکمیلکننده فرآیند نگهداری اصولی این خودرو است.
